Сојата е едногодишно мешункасто растение. Најмногу се користи за сточна храна како соја во зрно или зелена маса. Правилната агротехника е од големо значење за добивање на квалитетни приноси. Најдобро е да се сее на почва каде пртходно биле засеани пченица, пченка, компир. Не се препорачува нејзино сеење после легуминози.
Карактеристики на сојата
Сојата (Glycine max L.) е стара земјоделска култура со потекло од Азија која се одгледува повеќе од 4.000 години, а дури во 20 век се комерцијализира. Таа е една од најважните протеински и маслодајни култури ширум светот бидејќи сојата по единица површина дава повеќе протеини отколку која било друга годишна култура. Сојата содржи просечно 40% протеини, 20% масло, 34% јаглени хидрати и 5% минерали (калиум, фосфор, сулфур, калциум, железо, манган, натриум), и е богата со витамини А, Б-комплекс, Д, Е и К.
Протеините од соја се најслични со оние од животинско потекло (јајце) и се близу до потребниот оптимум за исхрана на луѓето. Голем дел од производството на соја се користи во исхраната на говеда, а е исто така значајна индустриска суровина за производство на лецитин. Сојата пред да примени во исхраната на луѓето и говедата мора термички да се преработи заради уништување на штетни материи (уреаза, типсин).
Агроеколошки фактори за одгледување на соја
Сојата е растение кое бара поднебје со умерено топла и влажна клима. Слична област за нејзино одгледување може да се смета онаа како за одгледување на пченка.
Температура и светлина
Минимална температура за ‘ртење на сојата е 6-7 ° C, оптимална е 15-25 ° C Краткотрајни мразеви до -5 ° C не предизвикуваат штета во фаза на ‘ртење, во фаза еден лист може да издржи до -3 ° C, а во фаза на 3 лисја до -1 ° C (во траење до 2 часа!). За време на интензивниот раст сојата бара релативно висока температура 20-25 ° С. Развојот на лисната маса е најголем на температури од18-30 ° С. Температурите> 26 ° C го скратуваат времето на цветање и температурите > 32 ° C го зголемуваат падот на цутот и мешунките. Збирот на температури потребни за време на вегетацијата на сојата се движи од 2.400 до 2.600 ° C за рани сорти, а до 3.500 ° C за сорти со исклучително долга вегетација.
Вода
Водата е еден од ограничувачките фактори во одгледувањето на соја бидејќи потребите за вода растат како што расте и растението. Сојата може успешно да се одгледува во области со просечни врнежи од 600-700 мм, со поволен распоред за време на сезоната на растење. Недостатокот на врнежи може делумно да се компензира со добра земјоделска пракса. Во фазата на ‘ртење, вишокот и недостаток на вода можe да бидат штетни. Од ‘ртење до цутење (околу 60 дена), сојата може да толерира кратки периоди на суша без поголеми последица, а во фаза на цутење е многу чувствителна на недостаток на вода (опаѓа цутот).
Најголеми потреби за вода има во фаза на формирање на мешунки. Различни сорти соја различно толерираат недостаток на вода за време на сезоната на растење (се намалува приносот 20-40%). Потребни количини на вода се 40-50 л 1м 2 .
Почва
Сојата бара длабоки плодни почви со добри физички својства на кои не се формира кора. Доаѓаат во предвид сите типови на почва освен многу песочни, многу кисели и солени и плитки почви , но приносите варираат. На помалку плодна почва треба да се посвети поголемо внимание на прихраната и обработувањето. Сојата дава добри резултати дури и на посиромашните почви ако има доволно влага во текот вегетацијата, особено во лето. Оптималната pH вредност за одгледување на соја е од 6,5-7,2.
Плодоред
Сојата е една од најдобрите пред култури за повеќе земјоделски култури затоа што:
– го задржува азотот од воздухот и го остава во почвата за следната култура
– ја збогатува почвата со органска материја
– коренот на сојата длабоко продира и ги подобрува физичките својства на почвата.
Може да се одгледува како монокултура, но не се препорачува затоа што постои зголемен ризик од болести кои се пренесуваат преку почвата (Phomopsis spp., Sclerotinia spp.). Сончогледот и маслодајната репка не треба да бидат пред култура на сојата, или обратно, поради истите болести и штетници за кои е потребен период од најмалку 1 година растојание во плодоредот. Сојата може да се одгледува повторно на истата парцела по 2 – 4 години, бидејќи во тој период во почвата сè уште има бактерии и задржувачи на азотот.
Сојата не треба да се одгледува после повеќегодишни легуминози поради залихите со азот во почвата, што други култури може подобро да ги искористат. Најдобра пред-култура за соја се житарици, шеќерна репка, пченка и компири.
Обработка на почва
Обработката зависи првенствено од пред културата. Основната обработка или орање е доволно да се изврши на длабочина од 25 – 30 см, по можност на есен. Дополнителна или пред сеидбена обработка треба да се изврши така што површинскиот слој да е со ронлива структура до длабочината на сеидбата. Квалитетна подготовка на почвата за сеидба овозможува квалитетно сеење, побрзо и порамномерно ‘ртење.
Прихрана на соја
Сојата треба да се прихранува со минерални ѓубрива на сите видови почва. За да се добие 100 кг сува материја од соја потребни се :
– 6-9 кг Н.
– 4 кг P2O5
– 4 кг К2О
На поплодни почви, сојата се прихранува со:
– 30-60 кг / ха Н.
– 60-90 кг / ха P2O5
– 40-60 кг / ха K2O
со напомена дека 2/3 N се осигурени со соодветна бактеризација.
На помалку плодна почва се прихранува со:
– 60-100 кг / ха Н.
– 90-120 кг / ха P2O5
– 100-120 кг / ха K2O
Садење на соја
Квалитетните семиња се предуслов за високи приноси и затоа треба да се садат признати сорти, прилагодени и верифицирани под постојните услови на производство. Датумот на сеидба зависи од сортата, педолошките и климатските фактори. Сојата се сади приближно во исто време со пченката (со температура на почвата 8-10 ° C). Оптималните рокови за производство се од 20 април до 10 мај, Сојата може да се сади во тесни и широки редови, во ленти или пошироко, со меѓуредно растојание од 70 см, 50 см, 45 см, 35 см, 24-25 см. Оптималната длабочина на садење е 4-6 см. Касните сорти се садат со поредок склоп на сеење. Оптималниот сет за секоја сорта го препорачува производителот на семе. Точната количина на семе за садење се пресметува врз основа на планот за густина на склопот, тежина на 1.000 зрна, ‘ртење и чистота на семето.
Бактеризација на почва
Бактеризацијата со Bradyrhizobium japonicum е ефикасна мерка, особено на почви каде соја не се одгледувала многу години (> 5) или никогаш не се одгледувала. Ја подобрува структурата на почвата, ја зголемува содржината на протеини во зрното и заштедува азотни ѓубрива за следната култура.
Сојата како посев после стрни жита
Сојата може успешно да се одгледува после стрни жита што претставува можност за проширување на посеаните површини под соја и дополнителни приходи за земјоделските стопанства. Најдобра пред култура е јачменот, а може да се користат и рани сорти пченица. Се сеат сорти 00 и 000 групи на зреење. Збирот на температури во летните месеци од 1500- 2000 ° C е доволно за нормална вегетација на рани сорти. Проблем може да е недостатокот на влага во почвата и воздухот и високите температури.
Нега и заштита на посевите
Со редовно следење на состојбата на соините култури, може навремено и правилно да се заштити од плевел и болести.
Известувањата со прогноза на временските услови овозможуваат заштита на растенијата, да се предвиди појава на штетни организми, и начин и мерки за нивно сузбивање.
Жетва
Жетвата може да почне кога оптималната влажност во зрната е 14-16%, тогаш загубите на зрна се најмали, но трошоците се зголеми поради потреба од сушење. Во пракса се настојува, жетвата да се изврши кога влажноста на зрната е 13-14% бидејќи таквата соја може да се складира без сушење во сушари. Ако жетвата не е направена на време а зрното премногу се исуши (<12%) за време на жетвата има многу загуби поради кршење на зрната. Поради неповолниот однос на зрното: слама, пропусната моќ на комбајнот е намалена до 50%. Во наши агроеколошки услови, бербата на соја најмногу се прави на средина и во втората половина на септември, во зависност од датумот на сеидба, избраната сорта и временските услови.
СЦЗРР
